De draaischakelaar van bakeliet is weer hip, hot en trendy. Met name de bewoners van oude huizen kiezen voor zo’n vintage bakelieten model in plaats van een plastic schakelaar uit de bouwmarkt. Wist je dat de draaischakelaar van bakeliet voor het eerst in 1909 geproduceerd is en dat dit nu bijna 100 jaar later nog steeds door dezelfde fabriek gemaakt wordt? Er zijn nog vele oude huizen waar deze schakelaars naar behoren goed functioneren. In dit artikel bepreken we de revival van de draaischakelaar van bakeliet!
De vele producten van bakeliet
Voordat we ingaan op de revival van de draaischakelaar van bakeliet, eerst iets over het succes van dit kunststof. Het vintage plastic dat de wereld veroverde, werd toegepast in honderden, zo niet duizenden producten. Het werd gebruikt als tussenlaag in geleiders. Er werden juwelen van gemaakt, pannen werden voorzien van hittebestendige handvatten van bakeliet. Doppen en deksels en flessen werden vervaardigd van dit materiaal. Leuningen van stoelen, knoppen van deuren en handvatten van scheermessen werden van dit kunststof gemaakt. Ook behuizingen van elektrische elektrische apparaten bestonden uit bakeliet. Denk bijvoorbeeld aan telefoons, radio’s, haardrogers en schakelaars. En niet te vergeten de pick up en de oude 78 toeren plaat!
Wat is Bakeliet?
Bakeliet is een kunststof. Een soort plastic dus. Het was het eerste kunststof die bij verhoging van temperatuur hard blijft. Het meeste plastic om ons heen smelt als je er een vuurtje bij houdt. Maar bakeliet niet. Het blijft hard. Kunststof dat zacht wordt bij verhitting, wordt ook wel thermoplast genoemd. Bakeliet is een thermoharder en smelt niet bij verhitting.
Zeer populair
Het materiaal is in de jaren ’30 tot en met ’50 zeer populair. Dat kwam omdat het in allerlei vormen te persen is en een constante kwaliteit had en dat het geschikt was voor massa productie. Eenmaal uitgehard is het zeer stevig, is het bijna niet brandbaar en is het een goede isolator. Bakeliet werd in allerlei producten toegepast. Er zijn telefoons en radio’s van gemaakt, maar ook schakelkasten, bureaulampen, asbakken en zelfs wc brillen.
Bakeliet was ooit een een merknaam, maar is inmiddels uitgegroeid tot een begrip waarmee dit zwart gekleurd vintage kunststof wordt aangeduid.
Uitvinder van het bakeliet
De uitvinder van het bakeliet is Vlaamse chemicus Leo Hendrik Arthur Baekeland (1863-1944). In 1891 emigreert hij naar de Verenigde Staten. Hier ontwikkelt hij het Velox-fotopapier. Hij krijgt hier octrooi op en verkoopt dat later aan Kodak. Dit geld investeert in de ontwikkeling van zijn volgende uitvinding: bakeliet. In 1909 krijgt hij octrooi op Phenol Formaldehyde, de chemische naam van bakeliet. In 1910 richtte Baekeland de General Bakelite Company op. Het werd een gigantisch succes en de uitvinder werd schatrijk. Phenol Formaldehyde was lastig uit spreken dus het nieuwe product werd bakeliet genoemd, naar de uitvinder Baekeland.
Hieronder kun je een korte documentaire bekijken waarin de geschiedenis van het bakeliet uit de doeken wordt gedaan.
https://youtu.be/fOA8wFdbSWU
Bakeliet geïmiteerd
Al het succes heeft volgers. Zo ook bakeliet. Er waren vele imitaties. Zo was er catalin en micarta. Die producten mochten echter geen bakeliet genoemd worden , omdat dit een beschermd handelsmerk was. Ook Philips maakt gebruik van de uitvinding van Baekeland en was de eerste onderneming in Nederland die bakeliet ging verwerken. Het startte in 1923 met het handpersen van bakelieten onderdelen voor de radio- en elektrotechniek. Daarom introduceerde de Philips octrooiafdeling in 1930 officieel het handelsmerk Philite.
Waarom is bakeliet altijd zwart?
Bakeliet is het meest bekend in de bruin zwarte kleur. Maar Bakeliet is lang niet altijd zwart. Het werd in alle kleuren van de regenboog geproduceerd en was zelfs in gemarmerde tint en volledig transparant verkrijgbaard. De reden dat er zoveel zwart bakeliet is gemaakt, is omdat in die tijd zwart de standaard was. Alles was zwart. Men droegen zwarte kleren, reed in zwarte auto’s en er waren zwarte lichtknopppen in huis. Zo was het nu eenmaal!
Na de oorlog kreeg alles veel meer kleur. Toen werd er ook wit bakeliet materiaal gemaakt. Eind jaren ’30 werd er bovendien geëxperimenteerd met rood en groen bakeliet. Het oude bakeliet is overigens door de jaren heen een beetje verkleurd. Zo is wit crèmekleurig of gelig geworden, kreeg roze bakeliet een beetje een oranje kleur en werd blauw bakeliet groen.
Bakeliet en Bauhaus
In het interieur werden ook heel vele producten van bakeliet gemaakt. Zo ook lichtknoppen en schakelaars. Die moesten niet alleen functioneel zijn, maar met bakeliet kon je het ook nog in de vorm persen die je wilde. En dat bovendien in massaproductie. Het Duitse bedrijf Gebrüder Berker begon in 1919 hun Spezialfabrik für elektrotechnische Apparate in Schalksmühle in Westfalen. In de jaren ’30 ontwikkelde Berker samen met de ontwerpers van Bauhaus de prachtige bakelieten schakelaar die een klik geeft wanneer je hem omdraait. De draaischakelaar van bakeliet is uitgegroeid tot een ware designklassieker. Helaas zijn niet alle oude huizen meer voorzien van deze schakelaars, maar The Hager Group, het bedrijf dat in 2010 Berker overnam, heeft prachtige replica’s gemaakt van deze bakelieten lichtknoppen: de Berker Serie 1930.
Draaischakelaar van bakeliet
De draaischakelaar van bakeliet is enorm populair. En zeg nou zelf… deze schakelaar ziet er toch veel mooier uit dan een plastic exemplaar van de bouwmarkt. Natuurlijk kun je gaan scharrelen bij handelaren in oude bouwmaterialen, maar je kunt ook een nieuw geproduceerde draaischakelaar van bakeliet aanschaffen. Hieronder zie je een mooi voorbeeld van z’n nieuw geproduceerd exemplaar.
Dé Oude Schakelaar is een adres dat is gespecialiseerd in nieuw geproduceerd bakeliet en porselein schakelmateriaal mét oude uitstraling. Het schakelmateriaal wordt handmatig geproduceerd in Duitsland volgens het oude octrooi.
Bronnen: Bakeliet.net, Monumenten.nl, New Times, Philips Historische Prodcuten, Wikipedia
